Çağan Dikenelli, şaşırtıcı bir yazar. Elbette, yazarların şaşırtması, heyecanlandırması olağandır, fakat nereden, nasıl bir şaşırtmaca geleceğini genellikle bilirsiniz. Dikenelli’de bundan emin olmak zor. Okur, hem şaşırtmacanın geldiği yöne, hem kendisine şaşırıyor.
Bu kez bir efe, bir zeybek romanıyla geliyor Dikenelli. Kara Efe, aynı yıl içinde yayımlanan üçüncü romanı. Önce Kuru Göldeki Ördek (Plan B Yayınları), ardından da Ernest, Cervo ve Biz geldi (Can Yayınları) ve şimdi, Kara Efe (Gürer Yayınları) bir bakıma bir şaşırtma üçlemesini tamamlıyor. Bir absürt komedi ve bir deneysel mizah kitabının ardından, Kara Efe, uzun bir gülüşü başka bir havaya taşıyor.
Kara Efe’nin kanımca en şaşırtıcı yanı, bu fikrin, yani bir efe kitabı yazmanın uzun bir zamandır kimsenin aklına gelmemiş olması. Halikarnas Balıkçısı’ndan Yaşar Kemal’e, Kemal Bilbaşar’dan Hüseyin Bayaz ve Ümit Kaftancıoğlu’na dek çok önemli yazarların kalıcı eserler bıraktığı, efe, eşkıya, zeybek gibi toplumsal kahramanların hikayelerini anlatan bir tür oluşmuştu. 1980’lere kadar birçok eserle zenginleşen bu tür, ağır ağır görünmez oldu edebiyatımızda. Ardından canlanmaya başlayan tarihsel roman, fantastik tarihsel roman türleri de çok yer vermedi bu kahramanlara: tuhaf bir şekilde, Osmanlı hanedanının iç çekişmeleri, imparatorluk, nizamı alem hayalleri, saray ya da konak çevresindeki yabancı gezginler, elçilerden oluşan bir kahraman kadrosu ön plana çıktı. Oysa türün kurucularından Walter Scott’tan beri bilindiği gibi, tarihsel romanın asıl kahramanının Ivanhoe, Robin Hood gibi bir halk kahramanı olmasında yarar vardır. En azından toplumun daha kolay özdeşlik kurabileceği kahramanlar olmasında.
Kara Efe’nin bir halk kahramanı olduğunu, tarihsel açıdan gerçekçi bir zemine oturduğunu söylemek yanıltıcı olur. Çağan Dikenelli, daha özel bir karakter kurmuş: olumlu ya da olumsuz denebilecek özellikler belirginleştirilmiyor karakterde, olay örgüsü de (arkaplanda bir intikam hikayesi olmasına rağmen) özellikle olumluya doğru ilerlemiyor. Kara Efe, İnsan olan bir Efe. Türün, efe-eşkıya romanları türünün daha önceki örneklerindeki gibi gerçek bir olay ya da kişiden de yola çıkmıyor roman; büyük ölçüde, türün kendi örneklerinden yola çıkıyor ve folklor yönü ağır basan geçmiş örneklerin dışında, türün, herhalde ilk edebiyattan beslenen örneklerinden biri oluyor. Bu açıdan kitabın yazarı tarafından “spagetti western” örneği olarak adlandırılmasında iyi bir ipucu var: kovboy filmi türünü canlandıran İyi, Kötü ve Çirkin gibi bir film sayesinde Clint Eastwood’la özdeşleşen kovboy imgesini düşünürsek, gözde canlandırmanın kolaylığından yararlanarak, Kara Efe’nin de “İyi” bir “Clint Eastwood” gibi görülebileceğini öne sürebiliriz.
Dikenelli’nin yaratıcı anlatım gücünün değişmez karakteristik özellikleri kitaptan kitaba izlenebilse de, değişik üslupları ve anlatım tarzlarını farklı edebi çözüm arayışları için kullanması ilginç: Dikenelli her kitabı farklı yazıyor. Kuru Göldeki Ördek’te metafor yüklü cümleler, kısa vurucu ifadeler hakimdi; bir triyalog yapısıyla kurulan Ernest, Cervo ve Biz’de rahat bir söyleşi dili vardı; Kara Efe’de hafif, esnek bir dille eylem ve betimleme ağırlıklı bir anlatım – benzetmeden kaçınmazsak – dağlarda dolanan bir efe çevikliğiyle sahneden sahneye ilerliyor.
Kara Efe’nin ilginç bir yanı da, kahramanının kişisel özelliklerini, herhangi bir toplumsal hareketlenme zemininde tanımlamaması. Krallığın gerçek sahibinin tehlikeye düştüğü bir dönemde taraf tutan Robin Hood’dan, Kızılderililerle Amerikan askerleri arasında bir konuma yerleşen kovboylara dek, genelde toplumsal arkaplanın karakteri tanımlayıcı bir özellikle şekillendiği anlatıların tersine, Kara Efe’nin tarihsel zamanı karakterler arasındaki çatışmanın doğrudan tanımlayıcısı olmuyor, tersine, onlar arasındaki çatışma o tarihsel zamana ve toplumsal duruma katılımla ilgili kararları şekillendiriyor. Arasıra haberleri gelen isyan hareketine katılacak mı Kara Efe? Buna okur karar veriyor.
Dikenelli’nin birbirine yakın görünen popüler türleri kendi tarzıyla zenginleştirmesi yararlı mı, yoksa enerjisini dağıtıyor mu? Buna kolayca yanıt vermek mümkün değil, fakat okura mutluluk verdiği kesin. Kara Efe’yle yeni bir okuma mutluluğu getirmenin dışında, sessizce unutulan bir türü yeniden canlandırmak gibi önemli bir hamle yapıyor. Bu hamle edebi satranca yeni bir oyun getiriyor.
23 Aralık 2010
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder